Hiện nay, phẫu thuật thay khớp háng đã dần trở nên phổ biến và mang lại những tín hiệu phục hồi tích cực. Tuy nhiên, để đạt được kết quả tối ưu sau phẫu thuật, giúp nhiều bệnh nhân phục hồi chức năng và trở lại sinh hoạt bình thường, ngoài việc thực hiện kỹ thuật phẫu thuật chính xác, quá trình tập luyện và phục hồi chức năng đóng vai trò vô cùng quan trọng.

Mục đích tập phục hồi chức năng là làm tăng sức mạnh cơ và tăng dần biên độ vận động của khớp háng. Quá trình tập luyện của người bệnh phải được Bác sĩ phẫu thuật phối hợp với Bác sĩ – Kỹ thuật viên phục hồi chức năng đánh giá và hướng dẫn. Ngay sau mổ, người bệnh có thể dùng thuốc giảm đau và bắt đầu chương trình tập luyện. Khi tình trạng đau đã giảm, cường độ tập sẽ được tăng dần.

Chương trình luyện tập sau mổ được chia làm 3 giai đoạn: 

1. Giai đoạn 1: Từ 0-3 tuần sau mổ

  Mục tiêu

- Bảo vệ mô tổn thương giúp lành mô

- Kiểm soát đau và phù nề

- Phòng huyết khối tĩnh mạch chi dưới, biến chứng hô hấp

- Cải thiện tầm vận động, tránh trật khớp và bán trật khớp

- Tăng cường sức mạnh cơ, chống teo cơ

- Hướng dẫn di chuyển và dáng đi

- Giáo dục bệnh nhân và người nhà

   Dịch chuyển và tư thế

- Dịch chuyển ra - vào giường cùng bên với chân mổ tránh xoay trong hông

+ Di chuyển sớm được khuyến khích

+ Tì trọng lượng tăng dần lên chân mổ theo mức chịu đựng, hỗ trợ chân mổ, đồng thời tăng cường sự ổn định và sự tự tin của bệnh nhân

Các bài tập:

Ngày 1, 2 sau mổ: Lượng giá tình trạng bệnh nhân về sức mạnh cơ và cảm giác, tập luyện tại giường (co cơ tĩnh, vận động khớp cổ chân - khớp gối - khớp háng, tập mạnh cơ tứ đầu đùi - cơ mông). Hướng dẫn bệnh nhân lăn trở tại giường.  

- Co cơ tĩnh: người bệnh nằm với gối thẳng, gồng cơ 5-10 giây rồi nghỉ khoảng 2-3 giây; tập 10- 15 động tác trong 1 lần và khoảng 10 lần/ngày.

Hình 1. Co cơ tĩnh

- Tập khớp cổ chân: nằm ngửa, kê một gối nhỏ dưới bắp chân để gót nâng khỏi mặt giường, tập xoay cổ chân, tập duỗi tối đa bàn chân giữ trong 5 giây rồi gấp tối đa bàn chân, giữ 5 giây. Lặp lại 15-20 lần mỗi ngày. Tập 3- 5 lần/ngày, mỗi lần 5–10 phút.

    Hình 2. Vận động khớp cổ chân

- Tập gấp gối và háng: nằm ngửa, trượt gót lên đến háng gập khoảng 45⁰ và giữ 10-15 giây rồi duỗi ra, lặp lại 15-20 lần trong ngày.

Hình 3. Tập vận động khớp gối và háng

- Tập khép và dạng háng: nằm ngửa hai chân duỗi thẳng và nhấc khỏi mặt giường, từ từ dạng chân ra rồi khép chân vào (không được khép quá đường giữa), lặp đi lặp lại 15-20 lần trong ngày.

Hình 4. Tập khép – dạng háng (tư thế nằm)

-  Tập mạnh sức cơ tứ đầu đùi: người bệnh nằm thẳng đặt 1 gối dưới khoeo chân, giữ cho khớp gối gấp khoảng 30^o– 40^o. Giữ chặt đùi và đưa cẳng chân lên trên giữ trong khoảng 5 giây rồi từ từ đưa về vị trí cũ. Mỗi lần làm 10 động tác và 3-4 lần/ngày.

        Hình 5. Tập cơ tứ đầu đùi (tư thế nằm)

- Tập cơ mông: bệnh nhân nằm ngửa, gồng siết chặt cơ mông bằng cách ép hai mông lại gần nhau trong vòng 5-10 giây, rồi nghỉ khoảng 2-3 giây, tập 10-15 động tác 1 lần và khoảng 5-10 lần/ ngày.

Hình 6. Tập cơ mông

Ngày thứ 3 sau mổ:

- Tiếp tục cho bệnh nhân tập các bài tập như ngày đầu

- Có thể cho bệnh nhân ngồi dậy, tập đứng bằng khung/ nạng trợ giúp

- Tập vận động chủ động, chủ động có sức cản nhẹ các khớp tư thế nằm và ngồi

Hình 7. Tập cơ tứ đầu đùi (tư thế ngồi)

Từ ngày thứ 4, 5 sau mổ: Bệnh nhân tiến tới thực hiện các hoạt động chức năng an toàn với dụng cụ trợ giúp như di chuyển ra khỏi giường, đi trên bề mặt phẳng

- Tiếp tục tập vận động các khớp, tăng sức mạnh cơ

- Tập dạng khép, gập duỗi khớp háng tư thế bệnh nhân đứng (không được gập háng quá 90⁰, không được khép quá đường giữa)

- Tập đi với khung trợ giúp trên mặt phẳng

Hình 8: Tập khớp háng tư thế đứng 

Hình 9: Tập đi với nạng – khung trên mặt phẳng

- Bệnh nhân được khuyến khích ngồi trên ghế nhiều lần mỗi ngày, mỗi lần dưới 1h tránh tăng đau, sưng nề

 Kiểm soát sưng nề

- Chườm lạnh

- Nâng cao chân

- Thuốc giảm sưng nề, giảm đau

 Hoạt động chức năng:

- Đảm bảo an toàn và thực hiện độc lập các sinh hoạt hàng ngày

- Nên ngồi ghế cao hoặc mép giường khi mặc quần áo

- Có thể sử dụng dụng cụ hỗ trợ trong mặc quần, xỏ giày dép

- Cách mặc quần áo: chân mổ trước, chân lành sau

- Bệ xí cao

- Tắm với vòi hoa sen cầm tay hoặc bông tắm cán dài. Có thể ngồi tắm với ghế cao nếu chân chưa được phép tì mạnh

 Điều kiện để chuyển sang giai đoạn 2:

- Dáng đi chuẩn không cần trợ giúp

- Không còn đau và sưng với các hoạt động chức năng và bài tập vận động

- Cải thiện sự linh hoạt

2. Giai đoạn 2: Từ tuần 3–6 tuần sau mổ

 Mục tiêu:

- Cải thiện dần sức mạnh cơ mông (cơ mông, nhóm cơ xoay khớp háng, cơ chậu)

- Kiểm soát tư thế, khung chậu ổn định với các hoạt động sinh hoạt hàng ngày

- Tập sửa dáng đi ở tốc độ bình thường khi đi ra khỏi nhà

- Các hoạt động chức năng sinh hoạt không còn đau hoặc hạn chế

- Tiếp tục bảo vệ khớp háng với các động tác cần tránh cho đến 6-8 tuần

 Các bài tập:

- Bài tập bắc cầu 2 chân

- Tiến dần đến bắc cầu 1 chân

- Tập với bóng giúp tăng cường sức mạnh thân mình và giúp thăng bằng

- Tập dạng với dây thun kháng trở gối

- Tập bước lên bục cao tăng dần (10 đến 20cm)

- Kiểm soát cơ tứ đầu đùi với bài tập bước xuống các bậc

- Tập đi bộ lên xuống cầu thang

+ Khi lên cầu thang phải bước chân bên lành lên bậc thang trước rồi mới bước chân mới thay khớp háng lên theo trên cùng 1 bậc

+ Khi xuống cầu thang phải bước chân mới thay khớp háng xuống trước với nạng hoặc gậy sau đó bước chân lành xuống cùng bậc

Hình 10. Tập đi lên cầu thang với nạng

- Các bài tập thăng bằng trên mặt phẳng không bằng phẳng hoặc mềm

- Tập đạp xe tại chỗ, tham gia các hoạt động hàng ngày

 3. Giai đoạn 3: giai đoạn trở lại chức năng (>6 tuần)

- Các chương trình tập luyện được đẩy nhanh

- Khôi phục đầy đủ tầm vận động thụ động và chủ động

- Các biện pháp bảo vệ khớp được nâng lên, bệnh nhân có thể bắt đầu trở lại mức độ hoạt động cao hơn

- Mức độ linh hoạt, tầm vận động, dáng đi và chức năng sinh hoạt hàng ngày được nâng cao hơn

- Bác sĩ phục hồi chức năng dựa vào mức độ hoạt động trước đó của bệnh nhân, sức khỏe hiện tại và mục tiêu của bệnh nhân để đưa ra chương trình tập luyện nâng cao phù hợp và các bài tập thể thao cụ thể:

+ Tập đi bộ bỏ nạng, khung; có thể tập lái xe

+ Bệnh nhân có thể trở lại với công việc hàng ngày, tập luyện một số môn thể thao như: bơi, đánh golf, đi bộ, đạp xe, lái xe,... Không được chơi các môn thể thao mạnh như: tennis, bóng chuyền, bóng rổ,...

4. Những lưu ý đối với người bệnh sau phẫu thuật thay khớp háng:

-  Khớp háng nhân tạo có biên độ vận động hạn chế, vậy nên khi vận động quá tầm hoặc sai tư thế khớp háng dễ bị trật.

-  Nhiều các trường hợp trước phẫu thuật do đau, chân ít vận động trong thời gian dài làm cho cơ đùi, cơ vùng mông teo yếu. Vì vậy sau mổ, đặc biệt trong 6 - 8 tuần đầu, nguy cơ trật khớp háng nhân tạo tăng cao.

5. Những động tác không được thực hiện sau phẫu thuật thay khớp háng

Những động tác sau bệnh nhân không được làm, ít nhất trong 3-6 tháng đầu sau mổ nhằm phòng tránh sai khớp nhân tạo:

- Gấp háng quá 90 độ như:

+ Cúi nhặt đồ rơi

+ Cúi buộc dây giày

+ Ngồi xổm

- Bắt chéo chân như:

+ Ngồi gác chân

+ Ngồi chéo chân

+ Nằm vắt chân

- Xoay khớp háng ra ngoài (bàn chân vào trong) như:

+ Xoay bàn chân vào trong

+ Xoay người lấy đồ vật

+ Khép háng, xoay trong bàn chân

Hy vọng rằng bài viết trên đã mang đến cho bạn những thông tin hữu ích về các bài tập cũng như những lưu ý quan trọng trong quá trình phục hồi chức năng sau phẫu thuật thay khớp háng. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào hoặc cần tư vấn thêm, hãy liên hệ với chúng tôi qua Hotline 0853.328.115 hoặc đến thăm khám và điều trị trực tiếp tại Bệnh viện YHCT Nguyên Phúc.