Phục hồi chức năng sau mổ dây chằng chéo trước đóng vai trò quan trọng trong quá trình cải thiện chức năng của dây chằng và mức độ vận động của khớp gối. Đây là phương pháp được áp dụng sớm trên người bệnh sau phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo trước.

1. Khớp gối gồm những dây chằng nào?

• Dây chằng chéo trước (ACL) – Dây chằng nằm ở trung tâm của đầu gối, điều khiển chuyển động quay và chuyển động về phía trước của xương chày (xương ống chân).
• Dây chằng chéo sau (PCL) – Dây chằng nằm ở trung tâm của đầu gối, điều khiển chuyển động ra sau của xương chày (xương ống chân).
• Dây chằng chéo giữa (MCL) – Dây chằng tạo sự ổn định cho đầu gối bên trong.
• Dây chằng bên cạnh (LCL ) – Dây chằng tạo sự ổn định cho đầu gối bên ngoài.

Cả 4 loại đều có nguy cơ bị đứt khi chấn thương nhưng hay gặp nhất là dây chằng chéo trước (ACL).

2. Dấu hiệu nhận biết đứt dây chằng khớp gối:

- Đau: thường cơn đau đến đột ngột, dữ dội

- Nghe tiếng “ rắc”  khi bị chấn thương

- Sưng: trong vòng 24h sau chấn thương

- Lỏng lẻo khớp gối: khớp bị chấn thương

3. Đứt dây chằng khớp gối có phải mổ không?

Nhiều người bệnh cho rằng mọi trường hợp đứt dây chằng gối đều cần phải mổ. Thế nhưng, việc điều trị bằng phẫu thuật hay bảo tồn sẽ phụ thuộc loại dây chằng bị tổn thương, độ tuổi, nhu cầu vận động… Do đó, không phải trường hợp đầu gối bị đứt dây chằng nào cũng cần mổ.

4. Điều trị đứt dây chằng gối bằng phẫu thuật

• Với những trường hợp đứt dây chằng đầu gối nặng, không thể điều trị bảo tồn, các bác sĩ sẽ tiến hành phẫu thuật nội soi để tái tạo dây chằng. 
• Việc tập PHCN trước và sau phẫu thuật dây chằng chéo trước giữ một vai trò quan trọng trong việc lấy lại chức năng cho khớp gối bị tổn thương.
• Trước khi phẫu thuật việc tập Phcn sẽ giúp cải thiện tầm vận động khớp gối, tăng sức mạnh các nhóm cơ, do đó sau phẫu thuật việc phục hồi sẽ diễn ra thuận lợi và hiệu quả hơn.
• Sau khi đã phẫu thuật bệnh nhân nên tiến hành tập VLTL-PHCN càng sớm càng tốt.

5. Phục hồi chức năng trong chấn thương dây chằng chéo trước 

Chương trình PHCN cho bệnh nhân sau phẫu thuật tái tạo dây chằng được chia làm nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn tương ứng với quá trình tiến triển của dây chằng sau phẫu thuật để có những chương trình tập phục hồi riêng.

Giai đoạn 1: các tuần 0 đến 2

- Chườm lạnh: Nên được dùng khoảng 20 phút mỗi một giờ trong 48h - 72h  đầu (khi thức). Sau đó duy trì chườm lạnh  khoảng 20 phút/lần, ngày ít nhất 3 lần.

- Dồn trọng lượng lên chân phẫu thuật  với nẹp khóa gối và nạng..

- Gấp gối thụ động 90 độ trong hai tuần

- Nằm ngửa trượt gót chân: Người bệnh nằm ngửa,  sử dụng chân đối bên hoặc khăn để  hỗ trợ gấp gối. Giữ vị trí gối co lớn nhất  cho đến khi thấy chặt và căng, giữ khoảng 5 giây. Sau đó, duỗi thẳng gối và lặp lại,. Lặp lại 3 lượt, mỗi lượt 10 lần. (hình 2).

                    Hình 2

- Ngồi trượt gót chân: ngồi trên ghế, bệnh nhân trượt gót chân dưới ghế cho tới khi gối gấp được nhiều nhất,. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân có sửa chữa sụn chêm đồng thời, tầm vận động có thể bị giới hạn tới 90 độ Bệnh nhân có thể trượt người về phía trước ghế trong khi giữ bàn chân chắc dưới sàn nhà để tăng tầm gấp. Giữ 5 giây và duỗi và lặp lại. Tập 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 10 lần (hình 3)

Hình 3

• Gồng cơ tứ đầu đùi:Bệnh nhân nằm ngửa, hoặc  ngồi, bệnh nhân nên gồng cơ tứ đầu đùi và duỗi mạnh và giữ trong khoảng 5 giây. Một cuộn khăn đặt dưới gót chân  giúp gồng cơ tứ đầu và duỗi tốt hơn. Tập 3-4  lượt, mỗi lượt lặp lại 10 lần (hình 4).

Hình 4

- Nâng thẳng chân:

 Bệnh nhân nằm ngửa,  gồng cơ tứ đầu để giữ chân thẳng và nâng cao toàn bộ chân lên khỏi mặt đất.  Giữ ở vị trí 45 độ khoảng 1 đến 2 giây, sau đó hạ xuống từ từ . Động tác  này tập cho cơ tứ đầu, cũng như cơ hông và cơ bụng. Nếu bệnh nhân chưa tập được bài tập này do chưa gồng được cơ tứ đầu, gối sẽ gặp khi chân bị nâng lên.. Bệnh nhân sẽ cần tập động tác này mỗi lượt 10 lần, lặp lại 3 lượt hàng ngày (hình 5).

Hình 5

Giai đoạn 2: Tuần 2 đến 6

·  Được dồn trọng lượng với nẹp khóa. Bỏ nạng

·  Tiếp tục tập các bài tập của giai đoạn 1, tăng cường độ, thời gian tập:

·  Bài tập có thể được thực hiện không có nẹp.

-  Gồng cơ tứ đầu :Tập ngày 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 20 lần (Hình 4)

-  Nâng thẳng chân hàng ngày 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 10 lần (hình 5).

-  Nằm ngửa trượt gót chân : Mục tiêu đạt được 120 độ trong 6 tuần.  Tập 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 20 lần (Hình 2).

- Ngồi trượt gót chân: Mục tiêu đạt được 120 độ trong 6 tuần.

-  Đứng kiễng chân:

Đứng đối mặt với tường, siết cả hai cơ tứ đầu để giữ cho gối thẳng và nhón chân lên khoảng 1 giây , sau đó hạ tử từ. Bệnh nhân có thể chạm nhẹ tường để tập thăng bằng. Ngày tập 3 lượt, mỗi lượt 20 lần (hình 6).

hình 6

- Đứng co cơ hamstring: Bệnh nhân nên đứng thẳng và giữ thanh thăng bằng hoặc có thể sử dụng tường để được hỗ trợ. Người bệnh từ từ gâp gối bên chân mổ để gót chạm mông. Tập 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 20 lần. (hình 7).

- Giạng hông: Nằm nghiêng bên không mổ. Giữ gối thẳng, nâng chân mổ lên 1 góc 45 độ. Giữ 1 giây và hạ từ từ. Tập 20 lần mỗi ngày (Hình 8)

- Trượt tường: bệnh nhân đứng thẳng với lưng dựa tường. Bàn chân hướng về phía trước và cách tường khoảng 15 đến 25cm. Bệnh nhân hạ thấp cơ thể bằng cách gập hai bên hông và đồng gối cho đến khi hai gối gập 45 độ. Dừng lại 5 giây tại vị trí 45 độ, sau đó trượt lên tường về vị trí ban đầu. Tập 3 lượt, mỗi lượt làm 20 lần. (hình 9)

hình 7    hình 9

 

hình 8

Giai đoạn 3: Tuần 6 đến tuần 12

- Bỏ nẹp: Tập luyện các bài tập ở giai đoạn 2

-  Nằm ngửa trượt gót chân: Mục tiêu là gấp hết tầm sau 12 tuần. Tập 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 20 lần (hình 2)

-  Ngồi trượt gót chân

-  Mục tiêu gấp hết tầm sau 12 tuần. Tập 5 lượt, mỗi lượt lặp lại 20 lần (hình 3).

-  Tập cơ tứ đầu :Tập 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 20 lần (Hình 4)

-  Nâng thẳng chân: Bệnh nhân sẽ cần tập hàng ngày 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 10 lần (hình 5)

-  Đứng kiễng chân: Hàng ngày tập 3 lượt, mỗi lượt 20 lần .

-  Đứng co cơ hamstring:. Tập 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 20 lần. (hình 7).

-  Giạng hông: Tập 20 lần mỗi ngày (Hình 8)

-  Trượt tường. Tập 3 lượt, mỗi lượt làm 20 lần. (hình 9)

- Squat: Bệnh nhân đứng trên ghế, sau đó từ từ ngồi xuống ghế cho đến khi mông chạm ghế và sau đó ngay lập tức trở lại tư thế đứng ban đầu. Không cho phép bệnh nhân ngồi xuống ghế. Tạ tay có thể được thêm vào khi sức mạnh được cải thiện. Tập 3 lượt, mỗi lượt 20 lần (hình 10)

hình 10

- Ngồi đẩy chân (Seated leg press): Xây dựng sức mạnh cơ tứ đầu đùi. Bắt đầu với nâng các mức tạ dễ và tiến triển hàng tuần ngay khi bệnh nhân tiến bộ. Không vượt quá trọng lượng cơ thể của chính bệnh nhân. Không cho phép gấp vượt quá 90 độ. Tập 3 lượt, mỗi lượt lặp lại 20 lần (hình 11).

hình 11

- Các bài tập kéo dãn : Điều quan trọng là tập kéo dãn ngoài việc tăng cường sức mạnh. Ba sự kéo giãn chính là: đùi trước, hamstring và bắp chân. Mỗi cơ nên được thực hiện hai lần mỗi ngày, lặp lại 5 lượt, giữ từ 15 đến 20 giây (hình 12)

 Giai đoạn  4: tuần 12 đến 24

 - Các bài tập ở giai đoạn 3 nên được tiếp tục, nhưng số lượng lượt và số lần lặp lại sẽ phải được giảm bớt (2 lượt, mỗi lượt 10-15 nhịp)  để cho phép nhiều thời gian hơn cho nâng cao sức mạnh cơ, nâng cao tình trạng tim mạch , và tập luyện môn thể thao cụ thể.

- Tập luyện sức mạnh thì nên xen kẽ mỗi ngày tập hệ tim mạch/ tập luyện môn thể thao cụ thể.

- Những ngày tập luyện sức mạnh (3 ngày một tuần)

- Các bài tập giai đoạn 3 (2 lượt, lặp lại 10-15 lần) thêm trọng lượng nhẹ nếu cần thêm sức cản.

- Bước lên/bước xuống : xây dựng sức mạnh, thăng bằng và pro-prioception . Đặt chân trên một chiếc ghế đẩu thấp, bằng phẳng, ổn định. Bỏ chân không mổ khỏi mặt đất và từ từ gập chân mổ sao để chân không mổ chỉ cần chạm mặt đất. Duỗi thẳng chân mổ về vị trí ban đầu. Duy trì thăng bằng ở tư thế thẳng đứng trong suốt bài tập. Giữ đùi, gối và bàn chân  đều hướng về phía trước và không cho phép xoay. Chiều cao của ghế thì có thể tăng dần từ 10, 15 và 20cm  khi bệnh nhân tiến triển. Tập 2 lượt, mỗi lượt 10-15 lần lặp lại phụ thuộc vào tình trạng và sự cân bằng. (Hình 15)

hình 15

Giai đoạn 5:  Từ tuần 24 trở đi

-  Quay trở lại không hạn chế các môn thể thao xoay (pivoting sports) (dây chằng chéo phải sử dụng nhiều). Bảo vệ sự tái tạo sớm: phẫu thuật viên sẽ xác định thời gian mang nẹp, tình trạng chịu trọng lượng và hạn chế tầm vận động dựa trên các yếu tố của bệnh nhân, sự lựa chọn mảnh ghép và sự cố định.

-   Kích hoạt lại và tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu là rất quan trọng cho sự hồi phục.

-  Đau và sưng nề là bình thường sau phẫu thuật. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân bị đau và hoặc sưng nề diễn biến xấu đi, liên lạc với phẫu thuật viên và không thúc đẩy chương trình phục hồi (do not advance the rehabilitation program)

-  Sức mạnh và vận động phải được bình thường trước khi tiến tới chạy.

-   Nếu có các tổn thương phối hợp, như sụn chêm, sụn  hoặc các dây chằng khác, Phục hồi chức năng có thể phải thay đổi đáng kể (significantly altered).

Bệnh viện YHCT Nguyên Phúc với hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế hiện đại cùng đội ngũ chuyên gia, bác sĩ nhiều năm kinh nghiệm trong khám điều trị bệnh, người bệnh hoàn toàn có thể yên tâm thăm khám và điều trị phục hồi chức năng sau phẫu thuật chấn thương tái tạo dây chằng chéo trước. 

Một số máy móc, trang thiết bị tại bệnh viện YHCT Nguyên Phúc: